Teño insistido moito en
que este non é exactamente un blogue. Porén, de cando en vez senta
ben escribir un post como se o fose. É o caso do que segue.
Chego, através do web
Letra en Obras, a un artigo do novelista Pedro Feijoo en
Galicia 21 (aquí) no que, a partir da súa novela Os
fillos do mar, reflexiona sobre a necesidade de que se escriban
best sellers en galego. O debate sobre os best sellers é un fantasma
que regresa cada certo tempo ás nosas letras e supoño que a todas.
Non é que eu vaia agora responderlle a Pedro Feijoo ou cousa
parecida, digamos que apenas utilizo o seu artigo como lanzadeira
para dicir un par de cousas que xa quería dicir de antes. Tampouco
lin Os fillos do mar nin teño a posibilidade de facelo nos
próximos meses, probabelmente sexa unha boa novela, vamos, que non
van por aí os meus tiros. Por outra banda en Letra en Obras
(aquí) comezou un pequeno debate sobre isto (no que, polo que vou
lendo, o usuario chamado “Vidal” emite opinións próximas ao que
vou dicir eu). Se eu veño escribir aquí no canto de participar no
debate é porque non me sinto moi a gusto discutindo no medio
electrónico e mais por esa perla da sabedoría popular que di algo
como que onde mellor se caga é na casa, con perdón.
Un best seller é un
libro que foi moi vendido ou un libro que se considera que ten
determinadas características que, talvez, farán que se venda moito?
Definir isto é fundamental para argumentar calquera cousa. Feijoo
declara adoptar a segunda definición, pero opera coa primeira sempre
que lle convén (de Memorias dun neno labrego pode un gostar
ou non, pero parece obvio que non é un libro na tradición de
Dumas). Por moitas características en común que compartan moitos
best sellers, a cantidade de best sellers con outras características
é suficientemente importante para invalidar todo isto. Así, a única
definición prudente paréceme a primeira, e por iso defender a
escritura de best sellers é, de entrada, un contrasentido, xa
que cando un best seller se convirte en best seller suponse que xa
foi escrito antes.
Perogrulladas á parte,
e falando do que é necesario e do que non, se consideramos best
sellers os libros de Umberto Eco ou de James Ellroy ou a saga
Mundodisco de Terry Pratchett (e como argumentar que non o
sexan, mirando cifras?), a min paréceme que si, que seguramente sexa
preciso escribir libros como eses: complexos, ben escritos, cun
traballo considerábel detrás e, sobretodo, diferentes. Pero moitas
veces a postura que aparece neste debate, e temo que a reivindicación
que Feijoo fai de certas novelas do XIX vai nesa liña, é
máis ben unha defensa dos libros simples, mastigados, profundamente
conservadores e que se poden escribir en poucos meses porque o seu
público potencial non ten moitas luces nin moitas ganas de
complicarse a vida. O que obvia, entre outras cousas, o feito de que
as persoas estúpidas do noso país, que as hai, normalmente non len
libros de ningún tipo, que isto non é Suecia e que temos a
cultura lectora que temos (nada do que sentírmonos orgullosos, pero
traballo dos profesores e pedagogos, non tanto dos escritores) e que
probabelmente as lectoras e lectores de calquera libro son
xente, no mínimo, espilida e con sentido crítico. Fagan a proba de
percorrer un tren de punta a punta e contar os libros de Tom Clancy,
Stephenie Meyer ou Dan Brown que encontren. Non moitos, verdade? En
todo caso, verán moitos máis teléfonos, Voces de Galicia e xente
que mira a caluga do que ten diante. En realidade, pretender falar
dos gustos do público como se se puidesen coñecer de antemán os
gustos do público ten sempre un fondo aristocrático.
E despois, a falacia da
normalización. O que hai que normalizar, digo eu, é a lingua
galega. Que a literatura teña que exorcizar a normalización que a
lingua non ten, é inxusto, é esaxerado e é comezar a construír a
casa polo teito. Os best sellers sono en tanto que produtos emitidos
por un sistema empresarial normalizado á súa vez. Pretender
escribir un best seller nun contexto literario no que se venden 200
exemplares dun libro é bastante absurdo, e mesmo no caso de que teña
éxito, en que pode consistir este? En esgotar catro edicións? (non
sei cantos exemplares son iso, uns 3000 talvez?) Ben en todo caso
polo autor, que poderá pagar o alugueiro dun ano, pero iso non vai
salvar unha lingua nin un sistema empresarial nin a cultura lectora
dun país. Se hai unha convención nos medios de comunicación para
minimizar a presenza dos libros escritos en galego e unha dependencia
tan grande das políticas de subsidios que provocan que un
conselleiro bote un peido hoxe e todos os produtores culturais do
país amenzan afogados mañá, non é completamente imposíbel
producir un auténtico best seller con total independencia do que
haxa escrito nas páxinas do libro? E non sería máis práctico
ofrecer algo diferente do que xa se escribiu un millón de veces para
tratar de crear para os libros algo semellante ao concepto de
“escena” que se utiliza en música? E non é este, por certo, un
debate que se dá case punto por punto en todas as literaturas do
mundo, por moi normalizadas que parezan estar?
En todo caso, e falando
non en nome da “literatura galega” nin dos “lectores” senón
como o lector individual que son, si que boto en falta en moita da
literatura escrita na miña lingua a capacidade de entreter, evadir e
transmitir paixón, algo perfectamente louvábel. Pero non porque os
máis dos libros sexan culturalistas ou académicos ou pallas mentais
posmodernas (seino porque destas últimas perpetrei algunha hai
algúns anos e, aínda que nunca o lamentarei o suficiente, non creo
lembrar que fósemos moitos precisamente a escribilas), senón porque
non son arriscados, porque se escriben moi ás présas talvez e
porque teñen, ao meu xuízo, a pretensión de converterse en best
sellers sen pasar o enorme traballo que ten que supór escribir un
best seller digno e salvando do “xénero” só os elementos máis
superficiais (é dicir, os elementos que asocian aos best sellers a
xente non lectora de best sellers): a saber, historias manidas,
moralexas, frases feitas e bos sentimentos. Nada que, na miña forma
de ver, entreteña, evada ou transmita paixón, senón, máis ben ao
contrario, obstáculos. Pensar que os libros culturalistas,
académicos e posmodernos son unha merda, está moi ben e compártoo
en boa medida. Pensar que son o que impide que a literatura escrita
en galego despegue, é unha distorsión da realidade. As elites das
que fala Feijoo, quen son exactamente? Caneiro? A ver, non é que o
autor teña que dicir nomes e apelidos, pero, non sei, institucións,
universidades, editoras... algunha pista debería dar. Se non a dá
(e non a dá), que queren que lles diga, sóame todo un pouco a
illuminati, a conspiracións reptilianas e a terrorismo galego.
Volvo ao comezo: que é,
logo, un best seller? Entra Philip Roth como best seller? Mal non
debe venderse, vaia, e ademais é doado de ler, entretido e fácil de
identificarse cos personaxes, pero ben escrito e con riscos. E Joyce
Carol Oates? E J. M. Coetzee? Se si, excelente. Pero dáme a
sensación de que o que se está a procurar ás veces é un pretexto
para escribir mal (e de novo, non teño motivos para pensar que sexa
o caso de Pedro Feijoo) ou para escribir o de sempre. E honestamente,
o que a literatura galega precisa ou deixa de precisar non o sei, que
hai tempo que me absteño de falar pola voz desa señora, pero creo
poder saber que os lectores en todo caso merecen outras cousas.
Feijoo engade a todo
isto que non é o asunto do seu artigo falar de calidade literaria.
E de que fala un
escritor cando non fala de calidade literaria?
De iphones?
